جرم خیانت در امانت و مجازات آن

امانتداری یکی از مهمترین اصول رفتاری است که در ارتباطات اجتماعی و فردی نیز نقش بسزایی دارد و اما خیانت در امانت از منظر حقوقی و مصادیق آن به روش های مختلفی ارتکاب می یابد. در صورتی که قربانی موضوع خیانت در امانت هستید و نیاز به مشورت با یک وکیل مجرب در این زمینه می باشید، برای دریافت مشاوره رایگان از راه های ارتباطی زیر با وکلای ندای حق ارتباط برقرار کنید.

در این مقاله می خواهیم در مورد خیانت در امانت و انواع آن، شرایط تحقق و مجازات آن صحبت کنیم. اما بهتر است ابتدا بدانیم خیانت در امانت چیست؟

خیانت در امانت چیست؟

یکی از مهمترین جرائم علیه اموال، خیانت در امانت است. یعنی وقتی مالی به کسی سپرده می شود یا برای منظور مشخصی در اختیار فردی قرار می گیرد اما وی مال را برای غیر آن چیزی که مالک مشخص کرده استفاده کند و یا از بازگرداندن مال ممانعت کند، جرم خیانت در امانت محقق شده است.

جرم خیانت در امانت طبق تصریح قانون شامل اموال منقول و غیر منقول می شود. در ادامه مقاله انواع خیانت در امانت را طبق مواد قانونی معرفی کرده و شرح می دهیم.

 انواع خیانت در امانت

باید بدانیم که جرم خیانت در امانت علاوه بر قانون مجازات اسلامی در قوانین متفرقه دیگری نیز مورد توجه قانونگذار قرار گرفته و در صورت های مختلف برای آن مجازات تعیین گردیده است. در واقع از نظر مجازات، مشمول کیفر خیانت درامانت است. در این مقاله انواع آن را با ذکر مستند قانونی بررسی می کنیم.

•  جرم خیانت در امانت از طریق سوءاستفاده از سفید مهر یا سفید امضاء

یعنی شخصی سند یا کاغذی را امضاء و مهر شده به فرد دیگری می دهد و قرار بر این است که متن از قبل توافق شده ای بر روی آن نوشته شود اما فرد مقابل از اعتماد او سوء استفاده کرده و در برگه سفید بر خلاف امانت و قول و قرار بینشان چیزی غیر از آن می نویسد که این عمل در ماده 673 قانون مجازات اسلامی جرم انگاری شده و مقرر می دارد “هرکس از سفید مهر یا سفید امضایی که به او سپرده شده است یا به هرطریق به دست اورده ،سوء استفاده نماید به یک تا سه سال حبس محکوم خواهد شد “

لازم به ذکر است میزان مجازات مقرر قانونی این جرم با توجه به قانون کاهش مجازات حبس تعزیری مصوب 1399 به شش ماه تا یکسال حبس تقلیل یافته است و همچنین از جرائم غیر قابل گذشت بود که با تصویب قانون کاهش مجازات حبس تعزیری از جرائم قابل گذشت اعلام شده که شروع به تعقیب جرم، مستلزم شکایت شاکی خصوصی و با رضایت وی، تعقیب و اجرای مجازات متوقف می شود.

• جرم خیانت در امانت از طریق سوء استفاده از ضعف نفس اشخاص

سوء استفاده از ضعف نفس اشخاص در ماده 596 قانون مجازات اسلامی، جرم انگاری شده است و مقرر می دارد:

“هر کس با استفاده از ضعف نفس شخصی یا هوی و هوس او یا حوائج شخصی افراد غیر رشید به ضرر او نوشته یا سندی اعم از تجاری ‌یا غیر تجاری از قبیل برات، سفته، چک، حواله، قبض و مفاصاحساب و یا هر گونه نوشته‌ای که موجب التزام وی یا برائت ذمه گیرنده سند یا هر شخص ‌دیگر می شود بهر نحو تحصیل نماید علاوه بر جبران خسارت مالی به حبس از شش ماه تا دو سال و از یک میلیون تا ده میلیون ریال جزای نقدی‌ محکوم می شود.

همچنین اگر مرتکب ولایت یا وصایت یا قیومیت بر آن شخص داشته باشد، مجازات وی علاوه بر جبران خسارات مالی از سه تا هفت سال ‌حبس خواهد بود.”
مطابق قانون کاهش مجازات حبس تعزیری مصوب 1399 مجازات مقرر درماده 596 قانون مجازات اسلامی تقریبا نصف شده و از سه ماه تا یکسال تقلیل یافته است و با توجه به اینکه سوءاستفاده از ضعف نفس چنین اشخاصی معمولا توسط ولی، وصی، قیم یا امین صورت می گیرد.

قانون گذار برای این افراد مجازات سنگین تری در نظر گرفته است که با توجه به قانون کاهش حبس تعزیزی مصوب 1399 اگر مرتکب، چنین سمتی داشته باشد مجازات وی یک سال و شش ماه تا سه سال و شش ماه خواهد بود.

• جرم خیانت در امانت مستخدمین دولت، در اموال و اسناد دولت

وفق ماده 598 قانون مجازات اسلامی که مقرر می دارد “هر یک از کارمندان و کارکنان ادارات و سازمان‌ها یا شوراها و یا شهرداریها و موسسات و شرکتهای دولتی و یا وابسته به دولت و یا‌نهادهای انقلابی و بنیادها و موسساتی که زیر نظر ولی فقیه اداره می‌شوند و دیوان محاسبات و موسساتی که به کمک مستمر دولت اداره می‌شوند و یا دارندگان پایه قضائی و به طور کلی اعضا و کارکنان قوای سه گانه و همچنین نیروهای مسلح و مامورین به خدمات عمومی اعم از رسمی و غیر رسمی ‌وجوه نقدی یا مطالبات یا حوالجات یا سهام و سایر اسناد و اوراق بهادار یا سایر اموال متعلق به هر یک از سازمان ها و موسسات فوق‌الذکر یا اشخاصی ‌که بر حسب وظیفه به آنها سپرده شده است را مورد استفاده غیرمجاز قرار دهد بدون آن که قصد تملک آنها را به نفع خود یا دیگری داشته باشد،‌ متصرف غیرقانونی محسوب و علاوه بر جبران خسارات وارده و پرداخت اجرت‌المثل به شلاق تا (۷۴) ضربه محکوم می‌شود.

به علاوه، در صورتی که منتفع شده باشد علاوه بر مجازات مذکور به جزای نقدی معادل مبلغ انتفاعی محکوم خواهد شد و همچنین است در صورتی که به علت اهمال یا تفریط‌ موجب تضییع اموال و وجوه دولتی گردد و یا آن را به مصارفی برساند که در قانون اعتباری برای آن منظور نشده یا در غیر مورد معین یا زائد بر اعتبار‌ مصرف نموده باشد. ” مشاهده می شود که خیانت درامانت مستخدمین دولتی دراموال و اسناد دولتی دارای مصادیق گوناگونی است و مجازات تعیین شده برحسب اینکه مرتکب، منتفع شود یا خیر متفاوت می باشد.

•   جرم خیانت درامانت موضوع ماده 28 قانون ثبت اسناد و املاک

وفق ماده 28 قانون ثبت اسناد و املاک “هر‌گاه نسبت به املاک وقف و حبس و ثلث باقی به عنوان مالکیت تقاضای ثبت شده و متولی یا نماینده اوقافی که به موجب نظامنامه مکلف به دادن عرض حال اعتراض و تعقیب دعوا و حفظ حقوق وقف یا حبس یا ثلث باقی است در اثر تبانی به تکلیف خود عمل ننماید به مجازات خیانت در امانت محکوم خواهد شد.

 در مواردی نیز که تقاضای ثبت ملک دیگری بدون ذکر حقوق ارتفاقی املاک وقف و حبس و ثلث باقی شده است هر‌گاه اشخاص مذکور در فوق در اثر تبانی به تکلیف خود عمل ننمایند به مجازات خائنین در امانت محکوم می‌شوند. در واقع خیانت درامانت در این ماده در رابطه با وظایف متولی، و نماینده وقف و حبس و ثلث باقی است که اگر درحفظ این اموال کوتاهی کنند به مجازات جرم خیانت درامانت مقرر درماده 674 قانون مجازات اسلامی محکوم خواهند شد.

• جرم خیانت درامانت موضوع مواد 6 و11 قانون تصدیق انحصار وراثت

به موجب ماده 6 قانون تصدیق انحصار وراثت “اگر اموال منقول و غیر منقول و وجه نقد متعلق به اشخاص مجهول‌الوارث که در تصرف دولت یا موسسات تجارتی و یا صرافی و غیره‌ و یا اشخاص است، در ظرف ده سال، نسبت به مال منقول و وجه نقد و بیست سال، نسبت به مال غیر منقول از تاریخ فوت مالک، کسی به عنوان وراثت‌ ادعا ننماید، دیگر ادعائی پذیرفته نخواهد شد و اموال مزبوره، متعلق به دولت است که به مصرف موسسات خیریه برساند.”

به علاوه، اگر متصرفان مال متعلق به اشخاص مجهول‌الوارث و یا بدهکاران به اشخاص مزبور، بعد از انقضای مدتی که به موجب ماده ۶ همین قانون مقرر است، مال یا دین یا حتی منافع حاصله از آن را مطابق این ماده مذکور به دولت تسلیم و با تادیه ننمایند، به مجازات مقرر برای خیانت در امانت محکوم خواهند شد. در واقع در این مورد قانون گذار صرف عدم تسلیم مال را مشمول مجازات خیانت درامانت قرار داده است.

• جرم خیانت درامانت موضوع قانون تجارت

اگر دلال یا حق العمل کار یا مدیر تصفیه به وظایف مقرر قانونی خود عمل نکنند طبق قانون تجارت به مجازات خیانت درامانت محکوم خواهند شد. دلال فردی است که درمقابل دریافت دستمزد واسطه انجام معامله می شود یا برای کسی که می خواهد معاملاتی کند، طرف معامله پیدا می کند.

 طبق ماده 349 قانون تجارت”اگر دلال، برخلاف وظیفه خود، نسبت به کسی که به او ماموریت داده، به نفع طرف دیگر معامله، اقدام نماید و یا برخلاف عرف تجارتی‌ محل، از طرف مزبور، وجهی دریافت و یا وعده وجهی را قبول کند، مستحق اجرت و مخارجی که کرده نخواهد بود. به علاوه، محکوم به مجازات مقرر‌ برای خیانت در امانت خواهد شد.”

 حق العمل کار برخلاف آمر به اسم خود ولی به حساب دیگری ،معامله نموده ودر مقابل اجرت دریافت می کند .طبق ماده 370 قانون تجارت “اگر حق‌ العمل‌ کار، کار نادرستی کرده و مخصوصا در موردی که به حساب آمر، قیمتی علاوه بر قیمت خرید و یا کمتر از قیمت فروش، محسوب‌ دارد، مستحق حق‌ العمل نخواهد بود. به علاوه، در دو صورت اخیر، آمر می‌ تواند حق‌العمل‌ کار را خریدار یا فروشنده محسوب کند.” به موجب ‌تبصره این ماده: ” دستور فوق، مانع از اجرای مجازاتی که برای خیانت در امانت مقرر است، نیست.”

و در مورد مدیر تصفیه طبق ماده 440 قانون تجارت در نقاطی که اداره تصفیه تشکیل نشده باشد دادگاه ضمن حکم ورشکستگی، یک نفر را به سمت مدیر تصفیه تعیین می نماید که وفق ماده 555 قانون تجارت “اگر مدیر تصفیه، در حین تصدی به امور تاجر ورشکسته، وجهی را حیف و میل کرده باشد، به مجازات خیانت در امانت، محکوم خواهد‌ شد”

در واقع مدیر تصفیه قائم مقام قانونی ورشکسته است و اگر چیزی از اموال تاجر حیف و میل شود، او خائن درامانت شناخته می شود.

ارکان جرم خیانت در امانت

هرجرمی برای اینکه محقق شود نیاز به تحقق سه عنصر دارد عنصر قانونی، عنصر مادی، عنصر معنوی

عنصر قانونی جرم خیانت در امانت: یعنی این عمل توسط قانونگذار، جرم انگاری شده و برای آن در صورت اثبات، مجازات مقرر گردیده است.

ماده 674 قانون مجازات اسلامی در این باره مقرر می دارد “هر گاه اموال منقول یا غیر منقول یا نوشته هایی از قبیل سفته و چک و قبض و نظایر ان به عنوان اجاره یا امانت یا رهن برای وکالت هرکار با اجرت یا بی اجرت به کسی داده شده و بنا بر این بوده است که اشیاء مذکور مسترد شود یا به مصرف معینی برسد و شخصی که ان اشیاء نزد او بوده ان ها را به ضرر مالکین یا متصرفین انها استعمال یا تصاحب یا تلف یا مفقود نماید به حبس از شش ماه تا سه سال محکوم خواهد شد.”

که با توجه تصویب قانون کاهش مجازات حبس تعزیری، میزان مجازات در حداقل و حداکثر نصف شده است،

 عنصر مادی جرم خیانت درامانت: یعنی از نظر فیزیکی فرد امانتدار یکی از چهار عمل استعمال، تصاحب، تلف یا مفقود شدن را نسبت به مال مورد امانت انجام دهد.

 استعمال:یعنی با سوء نیت از مال مورد امانت استفاده کند.

تصاحب: یعنی مال مورد امانت را تصرف کرده و به صاحب مال باز نگرداند.

 اتلاف: یعنی اقدامی که باعث از بین رفتن کلی یا جزئی مال شود.

مفقود: یعنی بدون اینکه مال مورد امانت را عمدا تلف کند و با سوء نیت، آن را از دسترس مالک خارج کند.

 عنصر معنوی جرم خیانت درامانت: یعنی مرتکب در انجام این اعمال سوءنیت داشته باشد یعنی به قصد وارد نمودن ضرر این کار را انجام داده باشد. بنا بر این اگر سهوا مرتکب تخریب یا تلف مال مورد امانی شود، مشمول عنوان خیانت در امانت نبوده و تنها از راه مطالبه خسارت و راهکارهای حقوقی، قابل مطالبه است.

شرایط لازم تحقق جرم خیانت در امانت

شرایط لازم برای تحقق جرم خیانت درامانت وجود سه شرط اصلی می باشد.

•  وجود تعهد یا قرارداد قبلی بین مالک و امین

• فعل سپردن مال به امین و تعهد وی به نگهداری مال

• سوء استفاده امین یا استفاده او خارج از حدود و اذن و توافق با مالک ( امانتگذار)

 در واقع با اثبات تمام شرایط تحقق جرم خیانت در امانت است که شاکی می تواند حکم به محکومیت متهم را از دادگاه بگیرد.

مدارک لازم جهت شکایت خیانت در امانت

طرح هر گونه شکایت مستلزم ارائه مدارک می باشد. مدارک لازم جهت شکایت خیانت در امانت عبارتند از:

• رسید مال یا سند یا مدرک سفید مهری که به فرد امین واگذار نموده اید.
• تنظیم و طرح شکایت خیانت در امانت در دفتر خدمات الکترونیک قضایی
• شهادت شهود عاقل و بالغ بر امانت دادن مال
• دیگر مدارک جامع و کاملی که حاکی از این است که سند، مال و… نزد امین امانت بوده است و امین از آن ها سوء استفاده کرده است.

مراحل شکایت خیانت در امانت

دادگاه صالح جهت رسیدگی به جرم خیانت در امانت، دادسرای محل وقوع جرم است. شاکی پرونده خیانت در امانت ابتدا باید شکایت ‌نامه را از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی تنظیم کند و پرونده به دادسرا ارسال شود. پس از آن دادسرا شکوائیه را بررسی می‌کند و تحقیقات مقدماتی را انجام خواهد داد. در صورتی که ادله شاکی را بپذیرد، کیفرخواست برای رسیدگی به دادگاه فرستاده می‌شود و سپس در دادگاه حکم بر محکومیت متهم صادر می گردد.

مجازات قانونی جرم خیانت در امانت

مجازات خیانت در امانت طبق ماده ۶۷۴ قانون مجازات اسلامی، شش ماه تا سه سال حبس می باشد که البته با تصویب قانون کاهش مجازات حبس تعزیری، تقلیل یافته و مجازات آن سه ماه تا یکسال و نیم حبس شده است و از زمره جرایم قابل گذشت اعلام شد و با گذشت شاکی در هر مرحله از رسیدگی پرونده مختومه خواهد شد.

برای مطالعه راهنمای جامع دعاوی کیفری به لینک انواع دعاوی کیفری چیست مراجعه کنید.

حکم جلب خیانت در امانت

مانند سایر محکومیت های کیفری، بعد از اثبات خیانت در امانت، حکم صادر می شود و در صورت عدم تجدید نظر خواهی و اعتراض و یا انقضای مهلت آن، حکم قطعی شده و جهت اجرا به واحد اجرای احکام ارسال می شود و برگ جلب خیانت در امانت صادر می گردد.

تبدیل حبس خیانت در امانت به جزای نقدی

مجازات خیانت در امانت در درجه بندی مجازات ها جز مجازاتهای درجه 5 است. بنا بر این با توجه به گذشت شاکی یا همکاری متهم، احساس ندامت و حسن سابقه و ویژگی های فردی، تخفیف هایی در مجازات صورت می گیرد. وفق ماده 38 قانون مجازات اسلامی و همچنین با توجه به بند ب ماده 37 قانون مجازات اسلامی، در صورت وجود موارد فوق الذکر وجهات تخفیف، مجازات به یک تا دو درجه کاهش یافته و امکان تبدیل حبس به جزای نقدی به مبلغ هشتاد تا یکصد و هشتاد میلیون ریال یا بیشتر از آن وجود خواهد داشت.

مجازات عدم اثبات خیانت در امانت

عدم اثبات خیانت در امانت به معنای ناتوانی شاکی در جهت اثبات این جرم توسط متهم نزد قاضی می باشد. با توجه به این که هر فردی امکان شکایت و مطالبه حقوق خود را از طریق مراجع قضایی خواهد داشت. لذا در صورت عدم سوء نیت فرد مجازاتی برای شاکی متصور نخواهد بود اما در صورتی که فردی به ناحق و با قصد هتک حرمت و خدشه دار نمودن حیثیت فردی نسبت به او شکایت خیانت در امانت نموده باشد و نتواند صحت آن را ثابت نماید، مجازات عدم اثبات خیانت در امانت، همان مجازات افتراء خواهد بود و ضمنا جهت اعاده حیثیت فرد نیز باید با نشر اگهی به این موضوع اذعان شود.

مجازات جرم خیانت در امانت طبق قانون جدید

همانطور که گفتیم قبلا مجازات قانونی جرم خیانت درامانت وفق ماده 674 قانون مجازات اسلامی شش ماه تا سه سال حبس بود که با توجه به تصویب قانون کاهش مجازات حبس تعزیری مصوب 1399 مجازات ان به نصف تقلیل یافته و بین سه ماه تا یکسال و نیم حبس شده است و از یک جرم غیرقابل گذشت به جرم قابل گذشت تغییر یافته است به این معنی که پیگیری جرم، منوط به شکایت شاکی است و با گذشت شاکی هم، دادرسی و مجازات به پایان می‌رسد و دیگر امکان مجازات متهم وجود ندارد.

همچنین به موجب قانون جدید کاهش مجازات حبس تعزیری (حداکثر 18 ماه حبس)، جرم درجه 6 محسوب می شود. جرم خیانت درامانت جرم آنی است یعنی ارتکاب آن درمدت کوتاهی صورت گرفته است و ارتکاب آن نیاز به تکرار و استمرار سوء نیت فرد ندارد.

 مرور زمان جرم خیانت در امانت طبق قانون جدید

در تعریف مرور زمان باید گفت مدت زمانی است که توسط قانوگذار برای جرائمی تعیین شده است که پس از گذشت آن مدت زمان قانونی، دیگر امکان شکایت و تعقیب متهم و رسیدگی به دعوا و اجرای حکم وجود ندارد و مرور زمان تنها در دسته جرائم تعزیری لحاظ می شود و جرائم با مجازات حدی یا قصاص مشمول مرور زمان نمی شوند.

 مرورزمان در جرم خیانت در امانت یکسال بعد از وقوع جرم یا اطلاع فرد از وقوع جرم است و لذا انقضای مدت 7 ساله مربوط به قبل اصلاح کاهش مجازات حبس تعزیری مصوب 1399 بوده است چون جرم خیانت در امانت به جرائم قابل گذشت تبدیل شده است.

 خیانت در امانت در اموال مشاعی

با توجه به اینکه در اموال مشاعی و همچنین در ارثیه، هریک از شرکاء در ذره ذره مال مشاع مالکیت دارند، جرم خیانت در امانت محقق نمی گردد. چرا که فرد مال خودش را در واقع تصرف کرده و عنصر سپرده شدن وجود ندارد.

 خیانت در امانت جهیزیه زوجه

باتوجه به اینکه نفس پیوند ازدواج مبنی بر تفاهم و توافق برای یک شروع زندگی جدید است و مقصود زوجه از آوردن جهیزیه به منزل زوج به قصد ادامه زندگی است و جهیزیه را برای استفاده و انتفاع مشترک به منزل همسر خود می برد و پیش زمینه ای برای استرداد اموال وجود ندارد، این اموال امانی تلقی نشده و در حالت معمول، تعقیب کیفری زوج تحت عنوان خیانت درامانت بعید به نظر می رسد.

 خیانت در امانت کارت بانکی

فرض کنید صاحب کارت بانکی بنا به دلایلی مانند ناتوانی یا کهولت سن، بیماری جسمی حرکتی یا به دلیل بودن در زندان یا بیمارستان، کارت بانکی خود را به امین بدهد تا وی از آن هزینه های مورد نظر صاحب کارت را بپردازد اما امین از اعتماد صاحب کارت سوء استفاده نموده و بر خلاف آنچه مدنظر مالک بوده است عمل کند یا در صورت درخواست مالک، کارت را مسترد نکند که در این صورت چون عنصر سپرده شدن از جانب مالک به امین وجود دارد دارنده کارت بانکی می تواند تحت عنوان خیانت درامانت، امین را تحت تعقیب کیفری قرار دهد.

وکیل متخصص جرم خیانت در امانت در تهران 

با توجه به اینکه پیگیری و شکایت جرم خیانت در امانت با توجه به ادله موجود در جهت اثبات جرم کار چندان آسانی نیست توصیه می شود با کمک وکیل اثبات جرم خیانت در امانت، دلایل و مدارک و مستندات خود را جمع آوری و اقدام به طرح شکایت نمایید. گروه وکلای ندای حق در تهران طبق قوانین جدید و رویه های عملی دادگاهها سعی بر این دارد که با عملکرد و انتخاب مسیر درست شما را به نتیجه مناسب برساند. جهت دریافت مشاوره با کارشناس مجموعه در واتساپ در ارتباط باشید.